Zekâtı Kimler Verir?

 

Bir kimseye zekâtın farz olması, birtakım şartlara bağlıdır. Bu şartların bir kısmı zekât verecek kişiyle, bir kısmı zekâtı verilecek malla, bir kısmı da zekâtın sahih olmasıyla ilgilidir.

 

a. Mükellefte (Zekât Verecek Kişide) Aranılan Şartlar:

 

Aşağıdaki şartların tamamına sahip olan bir kimsenin zekât vermesi farz olur:

 

• Müslüman olmak:

Zekât bir ibadet olduğu için Müslüman kadın da erkek gibi sorumludur. Müslüman olmayanlar zekât vermezler. Onun yerine başka vergiler verirler.

 

• Âkil ve bâliğ olmak:

Akli melekesi olmayan delilere, muhâkeme gücü olmayan zekâ özürlülereve ergenlik çağına gelmemiş çocuklara zekât farz değildir. Ancak İmam Şafiî, zengin olan çocuğun malından, onun adına velisinin zekât vermesi gerektiğini söylemiştir. Günümüz âlimleri de çocuk veya akıl hastalarının mallarının çalıştırılarak gelir getirmesi durumunda işleten kişilerce, mallarının zekâtının verilmesi gerektiğini bildirmişlerdir.

 

• Hür olmak:

Köle ve câriyelerin zekât vermeleri farz değildir. Tutuklu ve mahkûm olup ceza evinde bulunan kimseler ise eğer diğer şartları taşıyorlarsa zekâtlarını vermelidirler.

 

• Nisap miktarı mala sahip bulunmak:

Temel ihtiyaçlarından ve borçlarından başka en az nisap miktarı nâmi
(artıcı) mala sahip olmaktır.

 

Nisap; dinimizce çeşitli mallar için konulmuş olan zenginlik sınırı ölçüsüdür. Peygamberimiz zamanında zekâta tabi mallar için tespit edilen nisap miktarları şöyledir:

 

b. Zekâtı Verilecek Malda Aranan Şartlar:

 

• Malın, üreyip artan cinsten olması:

 

-Malda üreme ve artma iki türlü olur:

 

1- Hakiki (gerçek) nemâ (artma/üreme): Hayvanlar, yavrulamak; toprak ürünleri büyümek, artmak; ticaret malları ise günlük hayattaki emtia fiyatlarının artması suretiyle çoğalırlar.
 

2- Takdirî (hükmi) nemâ (artma/üreme):

Altın, gümüş ve para gibi geçerli ve kıymetli

varlıklardaki üremedir. Döviz de bunlara

dâhildir. Bunlar iktisadi açıdan potansiyel

olarak nemâ (artma/üreme) özelliği

taşırlar.Taşınır veya taşınmaz malların

kira gelirleride üreyen mal kabul edilir.

Ticari taksiningelirinden, ev veya iş

yerinin kirasındanzekât verilir. Ticârî

amaç için satımı veya kira geliri düşü-

nülmeyen ev, arsa, dükkân, makine,

alet, araba... gibi yatırım için elde

tutulmayan malların kendileri zekâta

tâbî değillerdir. Malın mülkiyette olması: Zekât verecek kimsenin, zekâtını vereceği mala tam olarak sahip olması ve onu istediği gibi kullanabilmesi gerekir.

 

Zekâttaki tam mülkiyet şartı sebebiyle âlimler şu sonuçlara varmışlardır:
 

1- Zekât verileceği zaman mal, kişinin kendi tasarrufu altında olmalıdır. Kaybedilen, başkası tarafından el konulup gasp edilenmallar üzerinde tasarruf bulunmadığından zekâtları verilmez.

 

2- Zekât verileceği zaman mal, kişinin kendi tasarrufu altında olmalıdır. Kaybedilen, başkası tarafından el konulup gasp edilenmallar üzerinde tasarruf bulunmadığından zekâtları verilmez.

 

3- Bir şahsın mülkiyetinde bulunmayan malların zekâtı verilmez. Bu yüzden kamu menfaatinde kullanılan devlet mallarından, umûmî hayır işlerine vakfedilmiş vakıf mallarından zekât verilmez. Günümüzde devlet tarafından tüzel kişi olarak kabul edilen şirketlerin zekât vermesi gerekmez. Ancak şirkete ortak olan gerçek kişiler, şirketteki hisselerini, sahip oldukları zekâta tabi diğer mallara eklerler.
 

4- Bir kişinin elindeki haram mal ve paralardan dolayı zekât gerekmez. Haram malın, sahibi mevcut ise sahibine verilmesi, sahibi mevcut değilse fakirlere dağıtılması gerekir. Helal olan mala, haram mal karışıp bunu ayırmak mümkün olmazsa, hepsinin zekâtını vermek lazımdır.

 

c. Zekâtın Geçerli Olması İçin Aranan Şartlar:

 

                                                                          • Niyet şartı: Zekât ibadet                                                                                    olduğu için niyet şarttır.                                                                                      Yükümlünün, zekât için mal                                                                              ayırırken veya ayırdığı malı                                                                                zekât olarak verirken, buna                                                                                kalbi ile niyet etmesi gerekir.                                                                              Niyetin dil ile söylenmesi gerekmez. Bir fakire borç veren kişi daha sonra bunu zekâtına saysa caiz olmaz. Zira niyet ibadetin başında yapılmalıdır. Fakire mal verirken kişinin zekât verme niyeti olmadığından bu verilen zekâta sayılamaz.

 

• Malın kalitesi ile ilgili şartlar: Zekât olarak verilen malın, kullanılmayacak derecede eski ve düşük kalitede olmaması gerekir.Mükellef, zekât verdiği kimsenin zekât almaya ehil olup olmadığını araştırmalıdır.

 

• Temlik şartı: Temlik, zekât olarak verilecek mal veya paranın mülkiyetini zekâtı alan kimseye nakletmek demektir. Mükellef, zekât verdiği kimsenin zekât almaya ehil olup olmadığını araştırmalıdır.